Stichting Driel-Polen

Toespraak van de Ambassadeur van de Republiek Polen in Nederland,
Professor Marcin Czepelak,
tijdens de herdenking van de bijdrage van de 1ste Poolse
Onafhankelijke Parachutistenbrigade aan Operatie Market Garden, 73 jaar geleden
Driel, 22 september 2018

Geachte Burgemeester,
Excellenties,
Geachte dames en heren,
Beste Nederlandse vrienden,
Ik kan mij nog goed herinneren dat ik een jaar geleden Driel bezocht, aan het prille begin van mijn diplomatieke missie in het Koninkrijk der Nederlanden. Ik herinner mij die dag nog goed. Gedurende het afgelopen jaar maakte ik kennis met U en uw land. Ik moet toegeven dat u niet ophoudt mij te verbazen.

Ik was buitengewoon verrast toen ik vorige week een ontmoeting had met Anthony Beevor – auteur van het boek „De Slag om Arnhem”. Vrijdagavond was de zaal in het Hartenstein Airborne Museum helemaal vol. Ik vroeg mij af wat de pragmatische Nederlanders op een vrijdagavond hier doen. Waarom niet naar een café voor een biertje, kroketten of een portie bitterballen?

Luisterend naar de vragen was ik nog meer verbaasd – iedereen kende de geschiedenis van de Slag om Arnhem, alsof ze allemaal beroepshistorici zijn. Velen vroegen over de Poolse soldaten en generaal Sosabowski. Maar dat was nog niet alles.

Na afloop kwam een jonge vrouw naar mij toe en vertelde mij: „Geachte Ambassadeur, wij zullen de Polen nooit vergeten.” Toen ze dat zei zag ik ontroering in haar ogen.

Ik stelde mijzelf de vraag: hoe is het mogelijk dat 74 jaar na de afloop van deze militaire operatie, die volledig mislukte en het leven kostte van bijna 2000 geallieerde soldaten en meer dan 500 Nederlandse burgers, de herinnering over de Polen is gebleven? Wat voor verassende ontmoetingen hadden Polen en Nederlanders destijds. Wie waren deze Poolse soldaten, die U, beste Nederlandse vrienden, nog steeds in uw herinnering houdt?

Ik dacht toen aan de bevelhebber van de Poolse parachutisten – generaal Stanisław Sosabowski. Het was hij die de Eerste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade oprichtte. Hij vormde de soldaten en zijn karakter vormde het karakter van de hele brigade.

Wij weten dat de basiskenmerken van iemands karakter in de jeugdjaren worden gevormd. De jeugd van Sosabowski was niet makkelijk. Hij verloor zijn vader toen hij 11 jaar oud was; zijn broer was toen 7 en zijn zuster 4. Zoals hij zelf schreef: „De dood van mijn vader was de reden voor mijn vroegtijdige volwassenwording. Ik verloor de zorgeloosheid en vreugde van mijn vroege jeugd. Het weduwenpensioen van mijn moeder was niet genoeg om rond te komen”. Stanisław was inderdaad straatarm. Hij had geeneens geld voor een jas en ‘s winters rende hij zo snel mogelijk naar school, waar hij het nog steeds koud had. Hij werd geholpen door een priester, die ook zijn leraar was. Hij kreeg een jas van hem en zelf kon hij bijverdienen door het geven van bijles wiskunde en Frans. Het geld dat hij daarmee verdiende gaf hij aan zijn moeder.

Toen was Sosabowski al hard en onbuigzaam. Dat kwam hem goed van pas toen hij bevelhebber werd in het Poolse leger. Geloof mij, Poolse soldaten zijn geen lieverdjes. Maar zijn doorzettingsvermogen maakte het mogelijk om de veel grotere uitdagingen, die hem later ten deel vielen, te overwinnen.

Stanisław Sosabowski werd in 1892 r. geboren te Stanisławów. Dat was een Poolse vestingstad – die Polen verdedigde tegen de Tataren en Turken. Tegenwoordig ligt het in de Oekraïne. Toen, in 1892, was Stanisławów bezet door Oostenrijk en werd Sosabowski opgeroepen voor militaire dienst in het Oostenrijkse leger. Hij vocht dapper. Na een jaar strijd met 250 soldaten die met Sosabowski aan het front vochten, bleven slechts drie over. Zelf raakte Sosabowski zwaar gewond aan zijn knie met zenuwletsel. Hij kon niet lopen. Hij trouwde steunend op krukken. Wie kon toen geloven dat hij op 52 jarige leeftijd met een parachute uit een vliegtuig zou springen?

Er was echter een moment in het leven van generaal Sosabowski waarop hij brak. Zijn jongste zoon Jacek verongelukte tragisch. Eerder verloor zijn oudere zoon – met dezelfde naam als zijn vader, Stanisław – zijn linkeroog in een ongeluk. Deze zoon werd arts en soldaat van het Poolse ondergrondse verzetsleger, de Armia Krajowa. Op 1 augustus 1944 – dus op de eerste dag van de Opstand van Warschau, voerde de jonge luitenant Sosabowski het bevel over een eenheid die uit een SS-gevangenis 50 Joden wist te bevrijdden. Vlak na deze succesvolle actie raakte hij zwaar gewond en verloor hij tevens het gezichtsvermogen in zijn rechteroog. Vlak daarna landde zijn vader – generaal Sosabowski – in Driel.

Gelet op al het noodlot dat de generaal ten deel viel, is zijn geloof in de mensheid verbazingwekkend. Hij was weliswaar streng en veeleisend, maar hij was geen despoot. Hij geloofde in de ambitie van zijn soldaten, hij wist ze te motiveren en te vormen. Zo was hij altijd – toen hij uit de Duitse en Russische bezettingszone ontsnapte naar Hongarije en naar Frankrijk en na diens capitulatie naar Groot-Brittannië.

Waar generaal Sosabowski ook was, hij toonde altijd vastberadenheid, geloof in zijn mensen en stond hij altijd open voor nieuwe ideeën. Zijn liefde voor sport hielp hem daarbij.

Toen het ‘s winters in 1940 in Schotland erg koud en besneeuwd werd, organiseerde hij voor zijn soldaten een cursus skiën. Hij was zelf ski-instructeur geweest. Geen skiën aanwezig? Geen probleem! Sosabowski leende skiën van Noorse collega soldaten. Iedere Poolse officier vertrok voor een skicursus van 2 weken, kwam zongebruind en in een uitstekende fysieke conditie terug – sommigen waren ouder dan 40. Dat is weer heel interessant voor mij, want ik ben net 40 geworden.

Toen niemand wist wat ze aan moesten met de soldaten bedacht Sosabowski op een gegeven moment dat indien zij een ski-cursus kunnen volgen, waarom dan ook geen parachutistentraining?

Jullie weten al wat toen is gebeurd. Hoe het in Driel was, hoe het in Arnhem was en hoe hij is beschuldigd. Voor zijn inzet ontving hij geen recht op een pensioen en moest hij praktisch tot zijn dood door werken als eenvoudige magazijnbediende. Hij ontving geen hulp, hij was geen generaal meer en had geen geld. Hij klaagde echter nooit.

Laten wij nu generaal Sosabowski herdenken – om zijn moed, zijn vastberadenheid, zijn patriottisme, zijn opofferingsgezindheid en zijn gevoel voor onafhankelijkheid. Al deze waarden bracht hij over op zijn soldaten – die 74 jaar geleden samen met hem zijn geland.

Wanneer vele politici in Europa tegenwoordig spreken over normen en waarden, dan denk ik dat deze normen en waarden het best worden vertolkt door diegenen die daadwerkelijk volgens deze normen en waarden leven. De normen en waarden hoeven wij niet opnieuw uit te vinden. Je kan ze hier zien. Enige verbeeldingskracht volstaat. Het volstaat je ogen dicht te doen en de hemel in september te aanschouwen, vol met parachutisten. Probeert u maar….