Stichting Driel-Polen

Toespraak van de burgemeester van Overbetuwe
Drs. A.S.F. van Asseldonk
tijdens de herdenking van de bijdrage van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade aan Operatie Market Garden, 72 jaar geleden
Driel, 17 september 2016

Dear veterans,
your excellencies,
ladies and gentlemen
On behalf of Overbetuwe a warm welcome to you all.
It is an honor and a privilege to have you here for this commemoration in Driel, Overbetuwe.
Please allow me to continu in Dutch.

Dames en heren,
Tien jaar geleden, op 31 mei 2006 bevestigde onze toenmalige koningin Beatrix de Militaire Willemsorde aan de standaard van het regimentsvaandel van de 6e Poolse Luchtmobiele Brigade, de brigade die de traditie van de 1e Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade uitdraagt.
Ook reikte de koningin postuum de Bronzen Leeuw uit aan de kleinzoons van Generaal-Majoor Stanisław Sosabowski.

Deze bijzondere ceremonie, die plaatsvond op het Binnenhof in Den Haag, de zetel van de Nederlandse regering, betekende eerherstel voor de brigade en voor de generaal.
Het was ook het begin van meer aandacht voor de Poolse bijdrage aan de bevrijding van Europa, in het bijzonder van Nederland, en niet te vergeten ook voor het leed van de Polen tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Vooral dit laatste is in het verleden sterk onderbelicht gebleven. Dan heb ik het niet alleen over wat Polen als land heeft moeten doorstaan maar vooral ook wat de Polen zelf als mensen in die periode hebben moeten meemaken. Van de inval van Nazi-Duitsland, deelname aan de bevrijding van Europa, de opstand in Warschau tot aan de moeilijke, in de meeste gevallen onmogelijke, terugkeer naar Polen na de oorlog.
Zo hebben de drie hier aanwezige Poolse veteranen ieder hun eigen persoonlijke verhaal.

Eén van die verhalen is nu zichtbaar in het Airbornemuseum in Oosterbeek. Het gaat over Jozef Wochiechowski, hier vandaag aanwezig, en zijn Emilia. De tentoonstelling ‘Going Home. Jozef and Emilia’ vertelt hoe zij elkaar ontmoetten in een interneringskamp in Siberië en daar vanaf 1941, ieder afzonderlijk, een zoektocht begonnen naar een thuis en naar een weerzien met elkaar.
Een tocht die hen via Kazachstan, Iran, Irak, Palestina, Egypte en Zuid-Afrika naar Groot-Brittannië voerde.
Daar zagen zij elkaar pas weer in 1944.

Op dat moment hadden zij afzonderlijk van elkaar duizenden kilometers afgelegd te voet, per trein, in een boot en achter op vrachtwagens. Soms kwamen ze onderweg in plaatsen en landen waar de ander al was geweest of nog zou komen.
Zo nam Jozef in maart 1942 dienst in het Poolse leger en hielp mee met de bouw van een vluchtelingenkamp in Teheran.
Op 17 oktober 1942 zag hij in een Poolse krant in Schotland, in een lijst van datzelfde vluchtelingenkamp in Teheran, de naam van zijn Emilia staan.
Hij schreef haar een brief maar deze achtervolgde Emilia maandenlang door het Midden-Oosten, Afrika en Groot-Brittannië.

Terwijl Jozef in 1943 in Schotland trainde met de 1e Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade trad Emilia in Zuid-Afrika toe tot de Women Auxiliary Air Force, een ondersteuningseenheid.
In maart 1943 arriveerde ze in het plaatsje Redcar in het Noordoosten van Engeland. Pas daar ontving ze de brief en kon ze Jozef terugschrijven.
In de zomer van 1944 bezocht Jozef op luchtbasis Hucknall zijn Emilia. Sinds Siberië was dit hun eerste weerzien.

Ter afsluiting van zijn bezoek kreeg Jozef van zijn Emilia een foto van haar met daarbij een handgeschreven tekst:

“Voor mijn Joe, van Mila”

Kort daarna nam de brigade waar Jozef deel van uit maakte deel aan Operatie Market Garden. De eenheid werd op 21 september 1944 gedropt boven Driel. Later dat jaar ging Jozef weer terug naar Groot-Brittannië om vervolgens in mei 1945, als onderdeel van de bezettingsmacht, in Duitsland te worden gelegerd.
Een jaar later trouwden Jozef en Emilia in Lincoln om in 1947 te verhuizen naar Bradford. Daar kregen ze 2 kinderen. Helaas overleed Emilia op 26 september 2009.

Het persoonlijke levensverhaal van Jozef Wochiechowski zou waarschijnlijk zonder het eerherstel van de Poolse brigade onbekend zijn gebleven bij het grote publiek.

Voor mij staan Jozef en Emilia symbool voor wat onze Polen hebben moeten doorstaan. Wij zijn ze nog steeds diep dankbaar voor hun opofferingen en voor hun bijdrage aan onze vrijheid. Dat zullen we nooit vergeten.

Het verhaal van Jozef en Emilia toont tevens gelijkenissen met wat we heden ten dage om ons heen in de wereld zien gebeuren.

Na de invasie van Polen door Nazi-Duitsland in 1939 kwam er een grote vluchtelingenstoom op gang. Net als nu gebeurt in Europa, het Midden-Oosten, Afrika en Azië.

Het is nog maar de vraag of al deze mensen, zoals Jozef en Emilia, hun dierbaren ooit weer zullen zien.
Zo gaan achter iedere oorlog, conflict of crisissituatie, waar ook ter wereld, duizenden levensverhalen schuil, met veel persoonlijk leed, soms opgetekend of in beeld gebracht zoals het verhaal van Jozef en Emilia.
Zij vonden in 1944 in het Britse Hucknall niet alleen elkaar maar ook een nieuw thuis.

Een thuis dat ik iedereen toewens, ook de duizenden en duizenden mensen die nu opnieuw onderweg zijn op zoek naar veiligheid, wellicht nog jarenlang. Ik hoop dat zij de kracht kunnen vinden, zoals Jozef en Emilia dat hadden om boven alles, sterker dan de oorlog, elkaar weer terug te zien.