Toespraak van de Ambassadeur van de Republiek Polen in Nederland,
Professor Marcin Czepelak,
tijdens de herdenking van de bijdrage van de 1ste Poolse
Onafhankelijke Parachutistenbrigade aan Operatie Market Garden, 73 jaar geleden
Driel, 16 september 2017
Geachte Veteranen,
Geachte Burgemeester,
Excellenties,
Dames en heren!
Er bestaat in het Koninkrijk der Nederlanden slechts één plek, en dat is juist deze, waar iedere Pool een gevoel van trots heeft en tegelijk een gevoel van verbittering kent, ondanks het verstrijken van de jaren.
Er bestaat in het Koninkrijk der Nederlanden slechts één plek, en dat is juist deze, waar iedere Pool met diepe dankbaarheid naar elke Nederlander kijkt.
Het is voor mij een buitengewoon grote eer om juist hier mijn eerste toespraak te geven als ambassadeur van de Republiek Polen. Vanaf het moment dat ik in Nederland ben aangekomen, afgelopen zondag, heb ik met zekere ontroering gewacht op het moment dat ik op deze plek zou staan, waar 73 jaar geleden het lot van onze wereld is bepaald.
73 jaar geleden had alles nog anders kunnen lopen. Generaal Lewis Brereton wachtte op de weersverwachting. ’s Avonds pas ontving hij het bericht dat er 4 zonnige dagen zouden komen. Zo begon op 17 september 1944 de gecombineerde militaire operatie “Market” en “Garden”. Indien het plan van de geallieerden zou slagen, dan hadden ze zelfs Berlijn kunnen veroveren. Misschien was Polen dan niet overgeleverd aan de Sovjets. Misschien was er geen IJzeren Gordijn geweest en had Polen in vrijheid kunnen leven. Dan hadden generaal Sosabowski en zijn soldaten naar huis kunnen gaan. Dat was hun wens – met de “kortste weg” Polen bereiken. Na de uitbraak van de Opstand van Warschau was die wens alleen maar sterker. Ze wilden vechten voor de vrijheid van de hoofdstad, de stad die de standaard aan de brigade had geschonken.
73 jaar geleden echter werden generaal Sosabowski en zijn soldaten hier gedropt en hier vochten zij tot het eind. Zij vochten met volledige toewijding, ondanks de bezwaren die generaal Sosabowski vooraf tegen de bondgenoten had geuit. Het bezwaar kwam van een verstandige, loyale en ervaren commandant. Helaas werd de waarschuwing van de Poolse generaal genegeerd. Ik vrees dat dit niet de eerste en ook niet de laatste keer is dat een Poolse waarschuwing genegeerd wordt, en dat diegenen die de beslissing nemen hardnekkig de feiten negeren. 73 jaar geleden kostte dit het leven van Poolse soldaten.
De mislukte operatie „Market-Garden” was de reden dat de westelijke geallieerden niet als eerste Berlijn zouden bereiken. Warschau, strijdend tegen de Duitse bezetter, werd volledig verwoest. Polen werd ingenomen door het Rode Leger en de Sovjets begonnen direct met de moord op soldaten van de Armia Krajowa (Pools binnenlands leger/verzet). Vaak werden zij in dezelfde gevangenissen vermoord door de Sovjet NKVD, waar eerder de Duitse Gestapo had huisgehouden. Een vergelijkbaar lot wachtte de soldaten van de Poolse strijdkrachten die, zoals de 1e Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade, aan het westelijke front hadden gestreden.
Generaal Sosabowski en zijn soldaten werden als lastig gezien. Paradoxaal werden juist zij, die tot het eind de aftocht van de geallieerden hadden gedekt, verantwoordelijk gesteld voor de nederlaag van de geallieerden. Door de communistische machthebbers in Polen werd generaal Sosabowski het Pools staatsburgerschap ontnomen, hij verloor zijn paspoort en kon niet naar Driel afreizen om deel te nemen aan de herdenkingen en zijn gesneuvelde soldaten te eren. Hij deelde het lot van zijn soldaten-ballingen, werk zoekend om voor zichzelf en zijn gezin in het levensonderhoud te voorzien. De heldhaftige generaal werd fabrieksarbeider in een Britse fabriek. Dat had het droevige einde kunnen zijn van dit verhaal. Maar er ontbreken nog een aantal personen.
73 jaar geleden zag Cora Baltussen op deze plek de dropping van meer dan duizend Poolse parachutisten. Zij maakte ook kennis met de commandant van deze soldaten – generaal Stanisław Sosabowski. Ik denk dat beide hoofdrolspelers moed, vastberadenheid, een gevoel van humor en rechtvaardigheid deelden. Zonder dit is het voor mij moeilijk voor te stellen hoe Cora Baltussen voor het eerherstel van de Poolse parachutisten heeft gevochten. Hoewel het haar niet gegeven was om het succes van haar inspanningen te zien, was zij wel de vonk die de passie in de harten van vele Nederlanders deed ontbranden. Het waren zij die zich hebben ingezet voor het eerherstel van generaal Sosabowski en zijn brigade. En met succes, want in 2006 reikte koningin Beatrix postuum het Bronzen Leeuw uit aan generaal Sosabowski en de 1e Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade ontving de hoogste Nederlandse militaire onderscheiding – de Militaire Willemsorde.
Geachte Veteranen!
Tijdens de oorlog heeft U gediend in vele legereenheden, maar slechts met één doel – om de verloren vrijheid te herwinnen! Ik dank U voor uw toewijding en opoffering en verzeker U, dat uw aanwezigheid ons met grote trots en vreugde vervult.
Beste Nederlandse vrienden!
Ik dank u voor uw inzet bij het eerherstel voor generaal Sosabowski en zijn soldaten. Dat was een groot succes van vele Nederlanders. Het was ook niet mogelijk geweest zonder de inzet van de Nederlandse Koninklijke Familie, waarvoor ik woensdag Zijne Majesteit Koning Willem-Alexander bedankte. Ik ben ook erkentelijk aan de door Cora Baltussen opgerichte Stichting Driel-Polen. Wij zullen nooit vergeten wat jullie voor Polen hebben gedaan. Namens mijn landgenoten en mijzelf wil ik U bedanken en zeggen dat uw aanwezigheid en herinnering aan de Poolse parachutisten in Driel voor ons heel belangrijk is.
Dank u voor uw aandacht.