Toespraak Ambassadeur van Polen, dr. Janusz Stańczyk
Geachte Mevrouw de Burgemeester, Excellenties,
gewaardeerde Veteranen,
geachte leden van de familie Sosabowski en familieleden van Cora Baltussen,
Dames en Heren,
Ieder jaar komen wij hier bij elkaar om de helden van Arnhem te eren. Dit jaar al voor de 66e keer. En hoewel steeds minder deelnemers en getuigen uit die dagen nog onder ons zijn, is onze herinnering aan hen nog steeds levend – ook de nieuwe generaties gedenken. Zij gedenken de moed van de Poolse parachutisten en de offervaardigheid van de Nederlandse bevolking. De toen gesmede band is uitgegroeid tot Pools-Nederlandse vriendschap tussen mensen en tussen overheden. Een uiting van dat laatste was de deelname vorig jaar aan de herdenkingen van beide premiers van onze landen. Uitingen van intermenselijke vriendschap ervaren wij allen elke dag. Ik ook. Des te meer is deelname aan de jaarlijkse herdenkingen voor mij een eer en bron van voldoening.
Dierbare veteranen,
Bitter was het lot van de soldaten van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutisten Brigade en haar bevelhebber generaal Stanisław Sosabowski. Maar – zoals de generaal ook zelf voelde en sprak – ging het hart uit naar Polen, ging het hart uit naar de strijd… Vanaf het ontstaan van jullie eenheid, geloofden jullie, dat je naar Polen zouden terugkeren „langs de kortste weg” – per parachute.
Maar de geschiedenis wilde het anders. Ondanks beloften, mochten jullie geen vluchten maken om strijdend Warschau te helpen. En het hart ging uit naar Polen, het hart ging uit naar de strijd… Jullie lot was het om aan de zijde van de geallieerden voor de vrijheid te strijden op Nederlandse bodem – in de slag om Arnhem. Operatie Market-Garden bracht de Geallieerden niet de gewenste overwinning. Voor de Poolse soldaat was de nederlaag extra bitter, omdat ondanks zijn dapperheid en opofferingsgezindheid op het slagveld, hem het recht op trots en eer vanwege zijn inbreng in de strijd is ontzegd. En de Generaal heeft men geprobeerd te onteren. Na de oorlog wachtte jullie het bittere lot van immigrant. En het hart ging steeds uit naar Polen…
Uit naam van de waarheid kan men niet de vraag ontwijken, waarom men de goede naam van Generaal Sosabowski heeft geprobeerd te bezoedelen, door hem onder de verantwoordelijken voor de nederlaag bij Arnhem te scharen. Misschien is het antwoord te vinden in de opmerking van Winston Churchill, dat „generaals er naar steven, dat verloren slagen tenminste in hun eigen memoires gewonnen worden”. En indien niet gewonnen, dan toch in ieder geval niet door hun schuld verloren, zou men willen aanvullen. De generaals leven niet meer, de memoires zijn vergeeld… Tijd om de archieven te openen, de geschiedenisboeken door te nemen… Van mijn kant wil ik benadrukken, een bekend schrijver aanhalend, dat zelfs de leugen onherroepelijk naar de waarheid leidt.
Ijdelheid en ambitie verblindden de legerleiding van de operatie Market-Garden en maakten een nuchtere analyse van de situatie onmogelijk – schrijft Sir Brian Urquhart – wat tot de nederlaag leidde. Dat alles vermindert echter geenszins de Pools-Britse broederschap op de slagvelden van Arnhem. Met dankbaarheid herdenken wij, dat het monument van generaal Sosabowski is geplaatst op initiatief van Sir Brian Urquhart en de Britse veteranen.
Gewaardeerde Poolse oud-strijders,
De 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutisten Brigade onder bevel van generaal Sosabowski heeft een eervolle bladzijde geschreven in de geschiedenis van de Poolse krijgsmacht. Niet wat betreft het numerieke aandeel van de Poolse troepen in de hele operatie Market-Garden, maar wat betreft de individuele krijgshaftigheid van elke soldaat en de bevelhebber van de Brigade. Ik buig het hoofd voor Jullie ongelofelijke moed, patriottisme en vastberadenheid. Dankzij jullie kunnen we in vrede en democratie leven. Met een vrij Polen kunnen we bouwen aan een gemeenschappelijk Europa – zonder grenzen, vooroordelen en wrok.
Dierbare Nederlandse vrienden,
Eer aan hen, die gedenken en dankbaar zijn – Nederlanders, inwoners van Driel en andere plaatsen, waar Polen streden. Eer aan Cora Baltussen, oprichtster van de Stichting Driel-Polen, aan haar familie en allen, die in Nederland de herinnering aan de soldaten van generaal Sosabowski hooghouden. Het is dankzij jullie, trouwe vrienden, dat ik vandaag het hoofd kan buigen voor het vaandel met de oranje sjerp van de Willemsorde, eer brengend aan zowel de heldhaftige soldaten van Arnhem en andere slagvelden in Nederland, als aan de bewoners van die plaatsen, Nederlanders, ijveraars voor gedachtenis en waarheid. Het is dankzij jullie, dat de generaal respect en eer zijn teruggegeven, de hem toekomende plaats in de geschiedenisboeken. Groot is land, dat nagedachtenis en waarheid hoogacht!
Polen streden „voor onze en jullie vrijheid”. Jullie beantwoordden bloed en zweet van de Poolse soldaten met onnavolgbare dankbaarheid en hardnekkig gedenken. Uit naam van de Republiek Polen en het Poolse volk zeg ik U daarvoor dank!