Toespraak van Minister Hoofd van het Bureau van Oorlogsveteranen en Slachtoffers van Onderdrukking de heer. J.J. Kasprzyk tijdens de 78e herdenking van de bijdrage van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade aan Operatie Market Garden

Driel, 17 september 2022

Dames en heren,
Vandaag herdenken we een grote veldslag en zijn helden. Voor Polen is generaal Stanisław Sosabowski een bijzonder belangrijke figuur in het drama dat zich hier achtenzeventig jaar geleden afspeelde. Hij heeft zich lange tijd op deze rol voorbereid en hem meesterlijk gespeeld, toch heeft hij menig bittere pil moeten slikken en moeten boeten voor andermans fouten. In de Slag om Arnhem bereikten de soldaten van de Poolse 1ste Onafhankelijke Parachutistenbrigade de hoogten van de militaire glorie, maar het was ook de zwanenzang van de briljante carrière van hun commandant.

Operatie Market-Garden eindigde in een mislukking en met enorme verliezen. En het had anders kunnen lopen. Het lot van de campagne had gekeerd kunnen worden wanneer het advies van generaal Sosabowski was opgevolgd, voor en tijdens de strijd. Het is een blijvende waarheid dat een geïsoleerde stem de stem van de rede kan zijn, maar soms wordt zo’n stem overschaduwd door zelfverzekerde besluitvormers die anderen naar de ondergang leiden.

Generaal Sosabowski is een groot onrecht aangedaan, dat tijdens zijn leven in feite nooit is hersteld. Zijn verhaal vat het lot samen van honderdduizenden Poolse soldaten uit de Tweede Wereldoorlog, waaronder zijn ondergeschikten, die werden gebruikt en vervolgens aan de kant gezet. Hun werd zelfs deelname aan de grote Overwinningsparade ontzegd en hun vaderland werd onder Stalins bewind geplaatst. Zij wilden terugkeren naar Polen via de “kortste weg”, maar de weg naar onafhankelijkheid bleek lang en hobbelig.

Het onrecht uit het verleden is ons een doorn in het oog, maar we zijn hier niet gekomen om ons grief te uiten; integendeel, we willen onze vreugde laten zien vanwege het feit dat we helden hebben die alles wat het lot voor hen in petto had met stijl en een zekere nonchalance hebben aanvaard.

De grote Poolse dichter Cyprian Kamil Norwid schreef:
“Dus het doet er niet toe in welke urn gij rust (…),
want uw graf zal opnieuw worden geopend,
Anders zullen zij over uw verdiensten vertellen.”

Het Nederlandse volk wist zijn dankbaarheid te tonen aan de soldaten die de vrijheid hadden gebracht, en vanaf het begin streefden de Nederlanders ernaar om de verdiensten van generaal Sosabowski te erkennen. Na verloop van tijd sloten anderen zich bij hen aan. In de film “A Bridge Too Far” is generaal Sosabowski – uitstekend vertolkt door Gene Hackman – een held die meer ziet dan de andere deelnemers van de stafbijeenkomsten en wiens visie verder reikt dan de hunne. De nagedachtenis van de Poolse generaal werd ook geëerd door zijn Britse strijdmakkers die een aan hem gewijd gedenkteken hebben gefinancierd.

Jaren later koesteren we een gevoel van wrange satisfactie dat het recht – ook al had het lang op zich laten wachten – eindelijk heeft gezegevierd.

Hoe treffend waren de woorden van een andere grote Pool, maarschalk Józef Piłsudski: “Winnen en op je lauweren rusten is een nederlaag, verslagen worden en niet bezwijken is een overwinning”.