VN-diplomaat en voorstander eerherstel Sosabowski roemde bijzondere band Gelderlanders met de Polen en Britten

De op 2 januari overleden voormalig hoge VN-diplomaat Brian Urquhart (1919-2021) zag vele conflictgebieden. In een toespraak in 2006 roemde hij de bijzondere band die er is tussen onze regio Gelderland en de Polen en Britten. Een band die ontstond in de belangrijke septemberdagen van 1944.

In 1944 was Brian Urquhart inlichtingenofficier bij de staf van het Britse luchtlandingsleger. Als een van de weinigen uitte hij kritiek op het plan om de troepen 12 kilometer van de brug bij Arnhem te droppen en wees hij op de aanwezigheid van SS-pantsertroepen. “Ik werd als een lastpost gezien op het hoofdkwartier en Browning (bevelhebber van de Britse luchtlandingstroepen – Red.) wilde niet alleen niets van mijn argumenten weten, hij stuurde mij zelfs weg.” zei hij zelf in 2006 daarover in een toespraak.

Blauwhelmen
Na de Tweede Wereldoorlog was Urquhart nauw betrokken bij de oprichting van de Verenigde Naties. Hij deed dit vanuit de stellige overtuiging dat het na zes jaar oorlog ook anders kon. Hij diende als naaste adviseur onder de eerste vijf secretarissen-generaal van de VN. Hij leidde dertien vredesoperaties en was de bedenker van de herkenbare blauwe helm van de VN-troepen.

Pleitbezorger voor eerherstel
Wat Urquhart niet wist op dat moment was dat er in 1944 nog een officier kritisch was over de plannen zowel voorafgaande aan de slag als ook bij tactische keuzes tijdens de slag. Dit was de Poolse generaal Sosabowski. Zijn kritiek leidde ertoe dat de Polen de zondebok werden na het mislukken van de slag om Arnhem.

In de periode van het eerherstel van de generaal Sosabowski en zijn brigade steunde Urquhart de Britse majoor Tony Hibbert die er voor pleitte dat, naast de Nederlanders ook de Britten de generaal in ere zouden herstellen. Iets wat de toenmalige Britse strijdmakkers deden met de onthulling van het Sosabowski gedenkteken in Driel in 2006.

Aan de vooravond van deze onthulling, bij een diner ter ere van generaal Sosabowski, hield Sir Brian Urquhart de toespraak waarin hij meldde hoe hij werd weggestuurd om zijn kritiek. Over Sosabowski zei hij in dezelfde toespraak: “Het is denk ik niet zo bekend dat hij ( naast de kritiek vooraf – Red.) ook betrokken was bij een ander besluit over leven en dood waarbij hij volledig werd genegeerd. […] Volkomen terecht denk ik, wees Sosabowski erop dat ze het (oversteken van de Rijn in de nacht van 24 op 25 september 1944 – Red.) beter een stukje stroomafwaarts konden proberen omdat daar geen belangrijke Duitse posities aan de noordkant van de rivier waren. Er werd niet eens fatsoenlijk naar hem geluisterd. Hij gaf zijn uiteenzetting, niemand luisterde, waarna hij volkomen gerechtvaardigd uit de bespreking wegliep. Dit was volgens mij een beschamende gebeurtenis voor het Britse leger. Want het is gebleken dat hij het helemaal bij het rechte eind had.

[…]

Naar Sosabowski werd niet geluisterd, ze vonden hem maar een sta-in-de-weg. Als zijn ideeën waren overgenomen hadden ze misschien succes gehad en zou alles anders gelopen zijn. Mijns inziens heeft hij het als eenling tegenover een meerderheid vaak bij het rechte eind gehad, zeker bij deze twee bijzonder belangrijke beslissingen die over leven en dood gingen. Zoals ik al eerder zei, er is niets dat een mens nog minder populair maakt.”

Bijzonder band Gelderlanders
Voordat Urquhart in zijn toespraak stilstond bij het eerherstel, reflecteerde de voormalig VN-diplomaat die vele conflicten in de wereld van dichtbij meemaakte op de relatie tussen de bevolking van Gelderland, de Polen en de Britten: “Allereerst zou ik willen zeggen dat  ik het zo bijzonder vind dat er een zeer hechte band bestaat tussen de Nederlanders […] vooral de mensen in Arnhem en omgeving, en de militairen van diverse nationaliteiten waaronder Britten en Polen die hier in 1944 naar toe kwamen. Deze hechte band is ontstaan naar aanleiding van een ongelukkige gebeurtenis die 62 jaar geleden heeft plaats gevonden. In feite was het een regelrechte ramp voor de inwoners van deze regio en toch is er die buitengewone, zelfs emotionele, band ontstaan en ik hoop vurig dat deze band nog generaties behouden zal blijven. Ik denk dat dit iets heel bijzonders en belangrijks is en een zeldzame demonstratie van bezieling. We moeten alle mensen die er voor zorgen dat deze buitengewone band ieder jaar weer wordt aangehaald, zeer dankbaar zijn en ik hoop dat dit zal blijven doorgaan, ook nadat wij er allemaal niet meer zijn.”

Nu hijzelf er niet meer is, krijgt deze reflectie en oproep van deze VN-topdiplomaat aan de bevolking van Gelderland extra gewicht.

***

Brian Urquhart (links) met achterkleinzoon van generaal Sosabowski bij het zojuist onthulde monument voor de generaal in Driel in 2006

Dit artikel bevat passages uit de toespraak die Sir Brian Urquhart gaf op 15 september 2006. De volledige toespraak kunt u hier lezen in het Nederlands (PDF) en het origineel in het Engels(PDF) via de taalkeuzeoptie. De toespraak komt uit het archief van de Stichting. Op onze site leest u meer over ons archief en de inspanning om deze publiek toegankelijk te maken.

Dit artikel verscheen ook in editie Arnhem Veluwezoom, editie Betuwe en online bij dagblad De Gelderlander.